Tedarik zincirlerindeki kırbaç etkisi ve kırbaç etkisini önleme yöntemleri

Kırbaç etkisi tedarik zincirlerinde on yıllardır soruna yol açıyor ama Ralf Seifert ve Olov Isaksson’a göre destekleri, şeffaflığı ve iletişimi geliştirecek yeni bir yaklaşım ortaya çıktı.

Son yıllarda yöneticiler “kamçı etkisine” alışmış durumdalar. Bu durum tüketicilerden perakendecilere, distribütörlerden üreticilere kadar tedarik zincirinin her alanında ani talep artışı nedeniyle üretimin arttırılması anlamına gelmektedir. 

Tedarik zinciri yöneticileri COVID-19 dönemindeki yaşanan küresel talep artışına iki kere sipariş geçme ve stok fazlası bulundurma yöntemleriyle karşılık verdiler. Ekonomistler yarı iletkenler gibi ürün eksikliklerinin ve enflasyon artışının kamçı etkisine neden olduğunu öne sürdüler.

Kamçı etkisinin fazla envanter, gelir kaybı, değişken kapasite ve yetersiz müşteri hizmetleri nedeniyle ciddi verimsizliklere ve maliyet artışlarına yol açtığı biliniyor. Peki bu olgu neden küresel tedarik zincirlerini yıkmaya devam ediyor? Kamçı etkisi tedarik zinciri boyunca farklı oluşumlar tarafından bastırılmış durumda değil. Peki bu durumu iyileştirmek için ne yapılabilir?

COVID-19’un körüklediği panik satın alması ve toplu satın alma davranışı, tedarik zincirlerinde geniş kapsamlı sonuçlara yol açarak genellikle kamçı etkisi olarak bilinen duruma yol açtı. Görsel: Shutterstock

Uzun süreli problem

Kamçı etkisi yeni bir olgu değil: 1960lardan beri hem araştırmacıların hem de uygulamacıların ilgisini çekiyor. 2016 yılında yaptığımız bir araştırmada etkilerinin yaygınlığına ve büyüklüğüne dair yeni kanıtlar bulduk. Bazı şirketlerin güçlü kamçı etkileri yaşarken bazılarının ise yaşamadığını gördük. Genel olarak talep değişkenliği alıcıya göre tedarikçi için %90 daha yüksekti. Büyüklüğü ise tedarik zincirinin daha üst bölümlerinde daha güçlüydü: perakende sektörü üreticilere göre daha az kamçı etkisi yaşıyordu.

Böylelikle kamçı etkisine yol açan faktörleri ve şirketlerin bu faktörleri azaltmak için neler yapabileceğini biliyoruz. On yıllardır süren küreselleşme, dış kaynak kullanımı ve just-in-time üretimi daha etkin maliyetli tedarik zincirlerine yol açtı ama bu trendler artan maliyet değişimlerine karşı olan savunmasızlığı arttırdı.

Tedarik zincirleri daha uzun ve sade hale geldikçe koordinasyon eksikliği, bilgi paylaşımı ve şeffaflık kamçı etkisine yol açtı. Pandemi bu baskıları arttırırken aniden değişen ürün ve kanal karışımları ve işgücü eksiklikleri gibi yeni baskılar da yarattı. Bu da tedarik zincirleri için “mükemmel fırtınalara” neden oldu.

Tedarik zincirlerinde hatalı çözümler

Aynı zamanda birçok geleneksel kamçı etkisinden kaçınma stratejileri küresel işgücündeki değişimler, taşıma kapasitesindeki eksiklikler ve değişen müşteri davranışları nedeniyle etkisiz bir hal aldı.

Son yıllarda şirketler kamçı etkisine karşı önemli teknoloji yatırımları yaparak yazılım, bulut hizmetleri ve diğer iş birliği çabalarıyla bilgi paylaşımı ve şeffaflık konularını iyileştirdiler.?Diğer önlemler arasında fiyatları istikrarlı tutmak ve siparişleri bölmek vardı.

Birçok vaka çalışması, operasyonel verimliliği arttırma konusundaki başarılarını gösterdi. Ancak pandemiden önce bu önlemlerin kamçı etkisini bastırmada sadece kısmi başarı gösteren önlemler olduğu açıktı. 1976-2009 yılları arasında 15.000 şirket arasında yaptığımız araştırma sonucunda kamçı etkisinin zaman içinde anlamlı bir düşüş göstermediğini gözlemledik.

Kamçı etkisini iyi bir şekilde ele alan şirketlerin ortak noktası, kurumsal gündemlerinin tepesinde tedarik zinciri yönetimine sahip olmalarıydı. Birçok durumda en başarılı şirketler bu sorunlara yönetim kurulu seviyesinde dikkat ediyorlar.

Ürün karmaşıklığını ve ürün çeşitliliğini azaltabilen işletmelerin kamçı etkisinden kaçınma olasılığı daha yüksek. Görsel: Shutterstock

Hızlı tepki veren üretim

Kamçı etkisine katkıda bulunan güçlü faktörlerden birisi de uzun teslimat süreleridir. İspanyol moda grubu Inditex’in sahip olduğu Zara, daha çevik olması için tedarik zincirini yeniden oluşturdu. Bu strateji hızlı tepki veren üretime dayanıyor: Zara, merkezine yakın olan, İspanya’nın kuzeybatısındaki La Coruña bölgesindeki üreticilerle anlaşma yapıyor. Tasarım merkezlerine ve Avrupa pazarına olan yakınlık dağıtım sürelerini anlamlı ölçüde kısaltıyor. Bu da şirketin rakiplerinin uzun teslimat süreleriyle karşılaştırıldığında tedarik zinciri krizini ele almasına yardımcı oldu.

Kamçı etkisini bastırmayı başaran şirketlerde tespit ettiğimiz diğer bir başarı faktörü de pandemi sırasında ürün karmaşıklığını ve ürün çeşitliliğini azaltma yetenekleri oldu. Örneğin büyük tüketici ürünleri üreticileri ürün portföylerini küçülterek planlamayı ve talep tahminini kolaylaştıran güçlü ürünlerine odaklandılar. Tüm dünyadaki tedarikçileri sıkıntıya sokan sahte talep nedeniyle ortaya çıkan panik siparişleri azaldı.

Benzer şekilde BMW, General Motors ve Mercedes-Benz gibi çok sayıda araç üreticisi geçtiğimiz yıl bilgisayar çiplerinde yaşanan tedarik sorunu nedeniyle üst düzey özelliklerini kaldırdılar. Bu sadece yukarı yönlü tedarik zinciri verimsizliklerinden kaçınmaya yardımcı olmadı, aynı zamanda bu şirketlerin tedarik zincirlerinde yaşanan sorunlara rağmen üretim ve teslim programlarına bağlı kalmalarına yardımcı oldu.

Otomasyon verimliliği arttırabilecek olsa da aşırı otomasyon hızlı tepki vermeyi zorlaştırır ve bu nedenle de kamçı etkisini kötüleştirir. Görsel: Shutterstock

Tedarik zinciri boyunca teşviklerin hizalanması

Pandemi sırasında davranışsal faktörlerin kamçı etkisini destekleyen güçlü faktörler olduğu da açıkça görüldü. Buna örnek olarak müşterilerin yetersiz ürün olacağı beklentisiyle bir ürün için birden fazla tedarikçiye sipariş verdiği “yetersiz tedarik oyunu” verilebilir. Bu nedenle teşviklerin tüm tedarik zinciri boyunca hizalanması önemlidir.

Örneğin araştırmamız kapsamında konuştuğumuz üretici şirketler, geçmiş satışlardan çok fazla sapıp sapmadıklarını veya aşağı yönlü gerçek tüketimi analiz ederek verilen gereksiz yere çok siparişle baş etmeyi başardılar. Bazı müşterilerden gelen aşırı siparişleri reddederek şirketler, tüm müşterilere ihtiyaçlarını sağlama ve pazar payı elde etme konusunda çok daha iyi bir iş çıkardılar.

Ama bazı şirketler çok sipariş işleme süreçlerinde fazla otomasyon ve prosedür kullandıkları için bunu yapamadılar. Otomasyon verimliliği arttırabilecek olsa da aşırı otomasyon hızlı tepki vermeyi zorlaştırır. Şirketlerin siparişleri ihtiyaçlarına göre yeniden yönlendirebilmeleri için yazılım sistemlerini manuel olarak kontrol edebilmesi gerekiyor. Örneğin fabrikalar normal zamanda bazı pazarlara hizmet sunmasa da alışılmışın dışındaki zamanlarda boş kapasitelerini kullanabilirler.

Son olarak hükümet politikalarının kamçı etkisine karşı koymada önemli bir rolü olduğunda dair kanıtlar sunuldu. ABD’de Başkan Joe Biden kritik tedarik zincirlerini güçlendirmeye yardımcı olacak tedarik zinciri görev güçleri oluşturdu. Buradaki temel fikir, “parmakla göstermek yerine iş birliği yapmak için şirketleri, çalışanları ve diğerlerini yüreklendiren dürüst tacirler gibi davranmak” oldu.

İsveç gibi diğer ülkeler reçeteli ilaçlar gibi bazı ürünler için istiflemenin önüne geçmek amacıyla belirli sürede belirli sayıda ürün satın alma sınırları koydular. Politika veya uygulamadan kaynaklanmasından bağımsız olarak bu gibi önlemler teşvikleri düzeltmek, şeffaflığı arttırmak ve tedarik zinciri boyunca iletişimi sağlamak için gerekli olacaktır. Kamçı etkisi pandemi boyunca manşetlerde yer alsa da bu sorun COVID-19’den önce de vardı ve bu sorunun hala dikkatli bir şekilde yönetilmesi gerekiyor.

Ralf Seifert, IMD’de Operasyon Yönetimi Profesörüdür. Geleneksel tedarik zinciri stratejilerini, uygulamalarını, dijitalleşme trendlerini ve yeni teknolojileri ele alan IMD’nin yeni dijital tedarik zinciri yönetimi programını yönetmektedir. Olov Isaksson, Stockholm Üniversitesi Stockholm Business School’da Operasyon Yönetimi Doçentidir. Ana araştırma alanları arasında yöneylem ve bu alanın perakende, sağlık ve yenilik yönetimi alanlarıyla kesişimi yer almaktadır.

...

Kaynak: https://www.businessthink.unsw.edu.au/articles/bullwhip-effect-supply-chains-how-to-prevent